Nieustający performance

Ludzie nie rozumieją, że najtrudniej jest zrobić coś, co wydaje się niczym.

Marina Abramović

Czym różni się wybitna performerka Marina Abramović od pierwszej lepszej zakonnicy w habicie? Może tym, że Abramović jest jedna, a nas mnóstwo. Może tym, że performance jako dziedzina sztuki istnieje od kilkudziesięciu lat, zaś zakonnicy - chcąc nie chcąc - prowokują już od kilkunastu wieków. Może tym, że trochę inny jest cel tej prowokacji, choć da się znaleźć punkty wspólne. Pewnie jest wiele różnic.

Bardzo lubię chodzić w habicie. Prowokuje on reakcje, których nigdy nie wzbudziłaby sama w sobie moja nieciekawa osoba czy to odziana w jeansy, czy też w suknię balową. Zagapienia totalne (niech pan uważa na tym rowerze) i ukradkowe zerkanie. Dziecinne: O, Bozie idą! I całkiem dorosłe: *@#$%^&*! (Dobrze, pomodlę się za ciebie). Radość pewnego młodego małżeństwa wędrującego górskim szlakiem z kilkutygodniowym maleństwem w chuście, a kawałek dalej - charakterystyczne zażenowanie grupki kleryków udających niekleryków (tak, to widać, panowie). Wiele serdeczności od żuli miejskich (no, musiałam o nich wspomnieć). To wszystko są szalenie ciekawe doświadczenia. Ale to oczywiście tylko otoczka. Słodko-gorzka pianka. Właściwy smak performansu jest znacznie głębiej.

Marina Abramović wykonała w ciągu czterdziestu lat działalności artystycznej wiele projektów, często drastycznych, w których głównym materiałem było jej ciało. Jeden z najsłynniejszych to ten, w którym publiczność miała możliwość w dowolny sposób użyć wobec niej przedmiotów rozłożonych na stole. Ona sama stała biernie, jak jeszcze jeden przedmiot, pozwalając na wszystko. Jak mówi, do dziś ma blizny po tym doświadczeniu. Ten performance ujawnił, jak łatwo cywilizowany człowiek zamienia się w bestię. Warto posłuchać, jak sama o tym opowiada: TU.

Wiosną 2010 roku Marina Abramović podjęła się projektu genialnego w swej prostocie. Podczas wystawy w Museum of Modern Art w Nowym Jorku można było spotkać się nie tylko z jej dawnymi pracami, ale i z nią samą. Artystka była obecna. Siedziała na krześle przez cały czas otwarcia muzeum i każdy ze zwiedzających mógł usiąść na krześle naprzeciwko i popatrzeć jej w oczy przez dowolną ilość czasu. Tylko tyle. Obawiano się, że to słaby pomysł; że mało kto będzie zainteresowany tą propozycją. Tymczasem ludzie ustawiali się w wielogodzinnych kolejkach do tego krzesełka. A Marina po trzech miesiącach patrzenia w ludzkie twarze stwierdziła, że nie jest już tą samą osobą. Nigdy wcześniej nie widziała tyle cierpienia.

(The Artist Is Present - słynny stał się moment, gdy naprzeciw Abramović usiadł Ulay, również artysta performer, mężczyzna, z którym przed laty była związana). 

Co wydaje mi się ważne: Abramović sama przyznaje, że ten performance nie udałby się kilkanaście lat wcześniej. Jak do tego doszło, że staliśmy się tak wygłodniali spotkania, obecności, bycia dostrzeżonym, że artysta, który oferuje publiczności tak niewiele, bo jedynie swoją niepodzieloną i nielimitowaną uwagę, staje się fenomenem?

Nie podejmuję się analizowania społecznych przemian ostatniego czasu, by nie wylądować w dość już ogranym temacie: samotność w epoce social-mediów. Raczej wolę wyrazić podziw dla Założyciela mojej wspólnoty. Dla niego zawsze było oczywiste, że człowiek potrzebuje spotkania, choć tak często się go boi. I że jedną z najlepszych rzeczy, jaką w naszych czasach można dać drugiemu, to pobyć z nim. Twarzą w twarz. Sercem przy sercu.

Wielu to wydaje się niczym.

Kiedy siadam przy stole z człowiekiem, który przychodzi przygotować się do przyjęcia sakramentów, mam do dyspozycji tylko siebie. Swoją twarz i serce. Swój lepszy lub gorszy nastrój. Taką lub inną otwartość na Ducha Świętego. Większą lub mniejszą ochotę na podjęcie tematów, które się wyłonią. Jestem ciekawa tego człowieka, chcę wiedzieć, co nosi w sobie. Nie wiem, co usłyszę, nie wiem, co powiem. Trochę się boję. Czuję, że bije mi serce. To chyba dobry znak. Żyję.

Trudno jest robić coś, co wydaje się niczym. Ale czy można nie robić? ...

Zdjęcia wykonałam w 2014 roku podczas swego rodzaju happeningu ulicznego, jakim jest  procesja Bożego Ciała w Krakowie. Na zdjęciach nie widać Najświętszego Sakramentu, bo i ja ze swojego miejsca w kolumnie zakonnic nie mam szansy, by go dostrzec. Mam natomiast możliwość dokonania wielu interesujących obserwacji, co chętnie czynię, a raz spróbowałam uwiecznić.